Có nên dùng van bướm thay thế van cổng

Có nên dùng van bướm thay thế van cổng là câu hỏi được nhiều kỹ sư và doanh nghiệp quan tâm khi thiết kế hệ thống đường ống. Việc lựa chọn đúng loại van không chỉ ảnh hưởng đến chi phí đầu tư mà còn quyết định hiệu quả vận hành, tuổi thọ thiết bị và mức độ an toàn của toàn bộ hệ thống.

Tổng quan về van bướm và van cổng

Trong các hệ thống đường ống công nghiệp, van bướm và van cổng là hai dòng van phổ biến nhất, được ứng dụng rộng rãi để kiểm soát dòng chảy. Dù cùng chung mục đích chính là đóng/mở hoặc điều tiết lưu chất, nhưng mỗi loại van lại có cấu tạo và đặc điểm riêng, phù hợp với những điều kiện vận hành khác nhau.

Đặc điểm, cấu tạo cơ bản của van bướm

• Cấu tạo: Van bướm gồm các bộ phận chính: thân van, đĩa van (dạng tròn, nằm giữa đường ống), trục van, gioăng làm kín và bộ điều khiển (tay gạt, tay quay, khí nén hoặc điện).
• Nguyên lý hoạt động: Đĩa van xoay quanh trục để đóng/mở hoặc điều chỉnh lưu lượng. Khi xoay 90°, đĩa song song với dòng chảy → mở hoàn toàn; khi xoay vuông góc → đóng kín.

Van bướm có khả năng đóng mở nhanh chóng, giá rẻ

Đặc điểm nổi bật

• Thiết kế gọn nhẹ, chiều dài lắp đặt ngắn.
• Đóng/mở nhanh, chỉ cần 1/4 vòng quay.
• Giá thành thường rẻ hơn van cổng.

Tuy nhiên, độ kín khít và khả năng chịu áp lực cao thường hạn chế hơn.

Đặc điểm, cấu tạo cơ bản của van cổng

• Cấu tạo: Van cổng gồm thân van, cánh van (dạng nêm hoặc dạng song song), trục van (ty nổi hoặc ty chìm), gioăng làm kín và bộ truyền động.
• Nguyên lý hoạt động: Khi xoay vô lăng, cánh van di chuyển lên/xuống theo phương thẳng đứng, từ đó chặn hoặc mở dòng chảy. Van cổng thường chỉ dùng để đóng/mở hoàn toàn, không thích hợp cho điều tiết lưu lượng.

Van cổng có độ kín cao, chịu áp suất và nhiệt độ lớn

Đặc điểm nổi bật

• Đảm bảo độ kín cao khi đóng.
• Chịu được áp suất và nhiệt độ lớn.
• Độ bền cao, thích hợp cho các hệ thống quan trọng như dầu khí, hơi nóng, PCCC.
• Nhược điểm là kích thước lớn, hành trình đóng/mở lâu, lắp đặt tốn không gian.

Vai trò trong hệ thống đường ống

• Van bướm: Phù hợp với các hệ thống cấp thoát nước, xử lý nước thải, HVAC, hệ thống phòng cháy chữa cháy, hoặc những nơi yêu cầu đóng/mở nhanh, không gian lắp đặt hạn chế.
• Van cổng: Thường được dùng trong các nhà máy nhiệt điện, dầu khí, hóa chất, lò hơi… nơi áp lực và nhiệt độ cao, cần độ kín tuyệt đối và tuổi thọ dài.

So sánh van bướm và van cổng

Mặc dù đều được ứng dụng phổ biến trong hệ thống đường ống, nhưng van bướm và van cổng có nhiều điểm khác biệt rõ rệt. Việc so sánh theo các tiêu chí dưới đây sẽ giúp bạn có cái nhìn tổng quan hơn:

Về thiết kế, kích thước

Van bướm có thiết kế nhỏ gọn, van cổng có kích thước cồng kềnh

Van bướm:

• Thiết kế nhỏ gọn, nhẹ, chiều dài lắp đặt ngắn.
• Thích hợp với các hệ thống có không gian hẹp.
• Dễ vận chuyển và thi công ở các công trình cần tiết kiệm diện tích.

Van cổng:

• Kích thước cồng kềnh, chiều dài thân van lớn.
• Khối lượng nặng, đòi hỏi không gian lắp đặt rộng.
• Thường khó khăn trong việc bảo dưỡng, tháo lắp.

Về khả năng đóng/mở và điều tiết lưu lượng

Van bướm đóng mở nhanh, van cổng đóng mở chậm

Van bướm:

• Đóng/mở nhanh (chỉ cần xoay 90°).
• Có thể dùng để điều tiết lưu lượng tương đối chính xác.
• Phù hợp với hệ thống cần vận hành thường xuyên.

Van cổng:

• Đóng/mở chậm vì cánh van di chuyển theo phương thẳng đứng.
• Không thích hợp cho điều tiết dòng chảy, chỉ dùng để đóng/mở hoàn toàn.
• Vận hành ít linh hoạt hơn.

Về độ kín và độ bền

Van bướm:

• Độ kín khít phụ thuộc vào vật liệu gioăng.
• Với môi trường áp suất cao hoặc chất ăn mòn mạnh, độ kín có thể suy giảm.
• Tuổi thọ vừa phải, thích hợp cho áp lực và nhiệt độ trung bình.

Van cổng:

• Đảm bảo độ kín tuyệt đối khi đóng hoàn toàn.
• Khả năng chịu áp lực và nhiệt độ rất cao.
• Độ bền vượt trội, ít bị rò rỉ, phù hợp cho môi trường khắc nghiệt.

Về giá thành và chi phí lắp đặt

Van bướm:

• Giá thành thấp hơn, đặc biệt ở kích thước lớn.
• Chi phí vận chuyển, lắp đặt và bảo trì thấp nhờ thiết kế gọn nhẹ.

Van cổng:

• Giá thành cao hơn, nhất là ở các kích thước lớn.
• Tốn kém chi phí lắp đặt và bảo dưỡng vì trọng lượng nặng, kích thước cồng kềnh.

>>> Ngoài ra, các bạn có thể tìm hiểu thêm sự khác nhau giữa van on/off và van tuyến tính

Có nên thay thế van bướm bằng van cổng và ngược lại?

Việc dùng van bướm thay thế van cổng (hoặc ngược lại) không thể áp dụng chung cho mọi hệ thống. Mỗi loại van có ưu – nhược điểm riêng, nên việc thay thế cần dựa trên điều kiện vận hành, áp lực, nhiệt độ và yêu cầu về độ kín.

Nhiều người tự đặt ra câu hỏi “Có nên thay thế van bướm bằng van cổng hay không?”

Trường hợp nên thay thế

Thay van cổng bằng van bướm khi:

• Hệ thống làm việc ở áp lực thấp đến trung bình (dưới PN16).
• Không gian lắp đặt hạn chế, cần thiết kế gọn nhẹ.
• Hệ thống yêu cầu đóng/mở nhanh, vận hành thường xuyên (ví dụ: hệ thống PCCC, HVAC, cấp thoát nước).
• Chủ đầu tư muốn giảm chi phí đầu tư ở các đường ống lớn (DN200 trở lên).

Thay van bướm bằng van cổng khi:

• Hệ thống yêu cầu độ kín tuyệt đối, tránh rò rỉ lưu chất.
• Làm việc trong môi trường áp lực cao (PN25 trở lên), nhiệt độ cao (hơi nóng, dầu, khí gas).
• Ứng dụng trong ngành nhiệt điện, hóa chất, dầu khí – nơi an toàn và độ bền được đặt lên hàng đầu.
• Hệ thống vận hành ít đóng/mở, chủ yếu để giữ trạng thái mở hoặc đóng lâu dài.

Trường hợp không nên thay thế

Không nên thay van cổng bằng van bướm khi:

• Đường ống có áp lực hoặc nhiệt độ cao.
• Cần độ kín khít tuyệt đối để đảm bảo an toàn hoặc chất lượng sản phẩm (ví dụ: hóa chất độc hại, khí nén, hơi quá nhiệt).
• Hệ thống quan trọng, chi phí dừng máy cao, không được phép rò rỉ.

Không nên thay van bướm bằng van cổng khi:

• Hệ thống có kích thước đường ống lớn (DN300 trở lên), vì van cổng sẽ rất nặng, khó lắp đặt, chi phí cao.
• Không gian lắp đặt hạn chế, không đủ chỗ cho hành trình đóng/mở của ty van cổng.
• Hệ thống cần điều tiết lưu lượng thường xuyên (vì van cổng không phù hợp để điều tiết).

Van bướm và van cổng đều có vai trò quan trọng trong hệ thống đường ống, nhưng mỗi loại lại phù hợp với những điều kiện vận hành khác nhau. Van bướm nổi bật ở thiết kế gọn nhẹ, chi phí thấp, đóng/mở nhanh, trong khi van cổng vượt trội về độ kín, khả năng chịu áp lực và nhiệt độ cao.

Vì vậy, việc thay thế hay lựa chọn loại van nào cần dựa trên môi trường làm việc, áp lực, nhiệt độ và mục đích sử dụng. Một quyết định đúng đắn sẽ giúp hệ thống vận hành an toàn, ổn định và tiết kiệm chi phí lâu dài. 

Nếu bạn cần van cổng hay van bướm chất lượng, hãy liên hệ với Tuấn Hưng Phát để được tư vấn chi tiết.